Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo uchwalenie nowego może spowodować ograniczenie a nawet uniemożliwienie korzystania z nieruchomości w dotychczasowy sposób.

W takiej sytuacji właściciel nieruchomości może domagać się od gminy odszkodowania albo wykupienia nieruchomości. 

Żądanie wykupienia może dotyczyć całej nieruchomości albo części.

Wykupienie, tak samo jak odszkodowanie, jest mechanizmem rekompensaty za zmniejszenie wartości nieruchomości.

Do zmniejszenia wartości dochodzi najczęściej wskutek planów poszerzenia lub budowy sąsiadującej z nieruchomością drogi publicznej, co wiąże się z koniecznością zachowania odpowiedniej odległości linii zabudowy od skraju jezdni. 

TUTAJ o odległości zabudowy od dróg

Może to być także zmiana dotychczasowego przeznaczenia gruntów z zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej na rekreacyjną.

Spowoduje to, że dopuszczalne jest lokalizowanie tylko budynków rekreacji indywidualnej. 

Nieruchomość  mogła być bowiem nabyta z zamiarem osiedlenia się w przyszłości i wybudowania domu jednorodzinnego, na co zezwalał stan prawny w dacie nabycia nieruchomości.

Po uchwaleniu lub zmianie planu właściciel już nie może zrealizować zamierzonego celu gospodarczego i odszkodowanie tego nie zmieni.

Co więcej, samo odszkodowanie uwzględniające nowe przeznaczenie gruntu może nie zrekompensować utraty realizacji celu gospodarczego, jeśli popyt na nieruchomości w tej okolicy jest niewielki a możliwa do uzyskania cena sprzedaży jest niska. 

Lepszym rozwiązaniem może okazać się żądanie wykupu przez gminę całej nieruchomości. 

Możliwe jest też żądanie wykupienia jej części. 

Gmina może zaoferować nieruchomość zamienną, lecz właściciel nie ma obowiązku przyjęcia oferty.  

TUTAJ o nieruchomości zamiennej

Jest jeszcze inna przesłanka, która może mieć wpływ na decyzję o wyborze żądania wykupienia nieruchomości zamiast odszkodowania. 

Chodzi o ewentualne stwierdzenie nieważności uchwały rady gminy o zmianie planu lub o przyjęciu nowego.

Wówczas obowiązkiem gminy jest wezwać właściciela do zwrotu wypłaconego odszkodowania. 

Taka sytuacja nie zajdzie jeśli doszło do wykupu nieruchomości.